කැස්ස වෙද පොතේ හදුන්වන්නේ කාසය නමිනි. හෙම්බිරිස්සාවෙන් කැස්ස ද කැස්සෙන් ක්ෂය රෝගය ද හටගනිතියි මතයක් ඇති අතර රෝගයේ ගෙය කැස්සයි. කැස්ස හටගන්නේ උගුරේ ඇතිවන කැසීමක් නිසා ය. කැසීමක් ඇතිවන්නේ ශ්වාසනාලයේ ප්‍රදහයක් නිසා රැස්වන සෙම් කොටස් අස් කිරීම නිසාය.
කැස්සට ඇතිවීමට බාහිර මෙන් ම අභ්‍යන්තර හේතු ද ඇත.
1. අභ්‍යන්තර හේතු,
- වේග දරා සිටීම
- කිවිසුම් වේග වැලැක්වීම
- හදවත් රෝග
- පෙනහලු වල ද්‍රව කොටස් එක් රැස් වීම
- ශ්වාස නාල වියළීම
- පණු අමාරු
- ආම රෝග
2. බාහිර හේතු,
- අධිකව දුම් හා දූවිලි වැදීම
- අධිකව ව්‍යායාම කිරීම
- ආහාර පාන හිරවීම
- රළු ආහාර පාන නිතර ගැනීම
- උස් හඩින් නිතර කතා කිරීම
කොස් ඇට රළු ආහාරයකි. ය වැඩිපුර කෑමට ගැනීමෙන් වාතය කිපී කැස්ස ඇති කරයි. රඹුටන් ද වැඩිපුර කෑමෙන් කැස්ස ඇති කරයි.
කැස්සට ප්‍රතිකාර වශයෙන් ගත හැකි අත් බෙහෙත්,
- ආඩතෝඩා පංචාංගය තම්බා මී පැණි දමා බීම.
- ඇඹුල් දොඩම් යුෂ මේස හැදි කප්පරවල්ලිය කොළ යුෂ මේස හැදි 3 මදක් රත් කර නිවා මී පැණි මේස හැදි 2ක් දමා වරින් වර බොන්න.
- ඇඹුල් දොඩම් ඉස්මට සූකිරි කුඩු දමා වරින් වර බොන්න.
- ආඩතෝඩා මුල් කලං 1/2, කළු මදුරුතලා කොළ 21, ගම්මිරිස් ඇට 5 ක් වතුර අවුන්ස 8-2 ට සිද පෙරා සවසට බොන්න.
- ඉගුරු, ගම්මිරිස්, තිප්පිලි මුල්, ඉගුරු පියළි, නෙළුම් රේණු සම සේ ගෙන චූර්ණ කර ඒ බරින් බාගයකට පිටි සීනි දමා මිශ්‍ර කර වරකට තේ හැන්දක් බැගින් උදේ සවස වැල්මී තැම්බූ වතුරින් ගන්න.
- කටුවැල් බටු මුල්, සිරිතේක්කු, ඉගුරු, කොත්තමල්ලි කලං 3 බැගින් ගෙන පත 8-1 ට සිදුවා පෙරා මී පැණි දමා උදේ සවස බොන්න.
- වැල්මී, තිප්පිලි, රටඉදි සමව ගෙන මී පැණියෙන් අඹරා තබාගෙන ටිකින් ටික කන්න.
- කුඹුරු දළු, නික දළු, අමුඉගුරු, සුදුලූණු සම පමණ ගෙන කොටා වංඩුවේ තම්බා මී පැණියෙන් දෙන්න.
- බුද්ධරාජ කල්කය වරකට මදටිය ඇට 2ක් පමණ දිනකට 3 වරක් ඇඹුල් දොඩම් ඉස්ම සීනි හා මී පැණි දමා දෙන්න.
- තද බල කැස්සට,
- වැල්මී, සූකිරි,අසමෝදගම්, අමුඉගුරු කලං 3 බැගින් ද කුරුදු, සාදික්කා, වසාවාසි, මදටිය 3 බැගින් ද සුදුලූණු බික් 10ක් ද සමග දෙහි ගෙඩි 2කක පැගිරි සහිත ලෙලි ගෙන සියල්ල හොදින් තලා බදුනෙක බහා වතුර බෝතල් 2-1 ට සිදුවා පෙරා නිවුණු පසු මී පැණි අවුන්ස 6ක් දමා මේස හැදි එක බැගින් වරින් වර බොන්න.
- ආඩතෝඩා පංචාංගය කොටා වංඩුවේ තම්බා මිරිකා, ජීවක කල්කය මදටිය 1-2 දක්වා දිය කර මී පැණියෙන් දෙන්න.
- ආඩතෝඩා කොළ, වැල්මී, මුද්දරප්පළම් තැම්බූ වතුරට සූකිරි දිය කර දිනකට 3 වරක් දෙන්න.(වියළි කැස්සට)
සෙම වියළි විට :- වාසාරිෂ්ටය, පිප්පල්‍යාද්‍යාසවය
සෙම බහුලව වැගිරෙන විට :- කනකාසවය
සාමාන්‍ය අවස්ථාවට :- ද්‍රක්ෂාරිෂ්ටය
* මාත්‍රාව - දිනකට 3 වරක් කෑමට පසු
- සුදුසු කෑම,
එළබටු, පෙතිතෝර, කළුකැම්මේරිය, නිල් තම්පලා, උදු, ළපටි රාබු, මාංස රස, කොල්ලු, එළු කිරි, තලතෙල්, උක් යුෂ, පෙරළි දිය, උණු වතුර
- නුසුදුසු කෑම බීම හා විහරණ,
නිවිති, බණ්ඩක්කා, මුදවාපු කිරි, ඇල්වතුර, අයිස් වතුර, දුම්පානය, නෑම, දහවල් නිදා ගැනීම හා මෛථූන සේවනය
මූලාශ්‍රය - ආයුර්වේදයේ ජීවන දර්ශනය (වෛද්‍ය අමරසිරි පොන්නම්පෙරුම)
